Prof. Dr. Ahmet AK
Yeniden değerleme oranı 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun “Enflasyon düzeltmesi, yeniden değerleme oranı ve yeniden değerleme” başlıklı 298. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan madde hükmüne göre; Yeniden değerleme oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında (Ekim ayı dahil) bir önceki yılın aynı dönemine göre Türkiye İstatistik Kurumunun Üretici Fiyatları genel Endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artış oranıdır. Bu oran Hazine ve Maliye Bakanlığınca Resmî Gazete ile ilân edilir.
TÜİK verilerine göre; Kasım/2021 (dahil) ila Ekim/2022 (dahil) dönemine ait Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (YİÜFE) 12 aylık ortalamalara göre % 122.93 oranında artış gösterdi.
Buna göre, Gelir vergisi tarifesindeki dilimler, tapu, trafik, yargı ve pasaport harçları, özel iletişim vergisi, trafik para cezaları başta olmak üzere, maktu cezalar gibi birçok parasal tutarlar yeniden değerleme oranına bağlı olarak % 122,93 oranında yapılacak artış günlük hayatın bir çok alanında kendini hissettirecek.
Kaldı ki, %122,93 oranına göre 2023 yılı vergi ve cezalarının hesabı çoktan yapılıp topluma sunuldu bile. Fiyat artışları altında ezilen halkın vergi ve cezalarda %122,93 oranında artışı karşılayabilmesi çok zor olacaktır. Ancak halâ bir umut var; geçmiş yıllara baktığımızda Hazine ve Maliye Bakanlığının son 4 yılda yeniden değerleme oranını Kasım ayının sonuna doğru ya da Aralık ayında ilan ettiği görülmektedir. Son 2010 yılından bu yana yeniden değerleme oranları aşağıdaki gibidir:
| YILLAR | Yeniden Değerleme Oranı % | Genel Tebliğ | |
| Tarihi | Sayısı | ||
| 2022 | %122,93 | Henüz yayımlanmadı | Henüz yayımlanmadı |
| 2021 | 36,20 | 27 Kasım 2021 | 533 |
| 2020 | 9,11 | 28 Kasım 2020 | 521 |
| 2019 | 22,58 | 23 Aralık 2019 | 512 |
| 2018 | 23,73 | 30 Kasım 2018 | 503 |
| 2017 | 14,47 | 11 Kasım 2017 | 484 |
| 2016 | 3,83 | 11 Kasım 2016 | 474 |
| 2015 | 5,58 | 10 Kasım 2015 | 457 |
| 2014 | 10,11 | 15 Kasım 2014 | 441 |
| 2013 | 3,93 | 19 Kasım 2013 | 430 |
| 2012 | 7,80 | 10 Kasım 2012 | 419 |
| 2011 | 10,26 | 17 Kasım 2011 | 410 |
| 2010 | 7,7 | 12 Kasım 2010 | 401 |
Yeniden değerleme oranına bağlı olarak sadece kamuoyu gündemine sunulan vergi, harç ve cezalar değil, vergi kanunlarında yer alan çok sayıda parasal tutarlar da yeniden değerleme oranına bağlı olarak artacaktır. Bunların belli başlı olanları şunlardır:
Gelir Vergisi Kanunu’nda yeniden değerlemeye bağlı düzenlemeler
1. Vergiden muaf esnaflara ilişkin gerçek usulde vergilendirilme sınırı (GVK/m.9/10)
2. Mesken kira gelirlerinde GMSİ istisnası (GVK/m.21)
3. Ücret gelirlerinde yemek bedeli istisnası (GVK/m.23/8)
4. Ücret gelirlerinde ulaşım bedeli istisnası (GVK/m.23/10)
5. Engellilik indirimi (GVK/m.31)
6. Ticari kazançlarda indirilecek giderler (Binek otomobillere ait gider kısıtlaması) (GVK/m.40/1,7)
7. Basit usule tabi olmanın genel şartlarında kira bedeli sınırı (GVK/m.47)
8. Serbest meslek kazançlarında indirilecek giderler (Binek otomobillere ait gider kısıtlaması) (GVK/m.68/4,5)
9. Değer artış kazançları istisnası (GVK/m.80)
10. Arızi kazançlarda istisna tutarı (GVK/m.82)
11. Toplama yapılmayan haller ( Tevkifat ve istisna konusu olmayan MSİ ve GMSİ beyan sınırı) (GVK/m.86)
12. Vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi sınırı (GVK/m.121)
13. GVK’nın 103. maddesinde yer alan vergi tarifesinin gelir dilim tutarları.
GVK’nın 103. maddesinde yer alan 2022 yılı vergi tarifesinin gelir dilim tutarları “Esas tarife” başlıklığı ile aşağıdaki gibidir:
Gelir vergisine tabi gelirler
| 32.000 TL’ye kadar | % 15 |
| 70.000 TL’nin 32.000 TL’si için 4.800 TL, fazlası | % 20 |
| 170.000 TL’nin 70.000 TL’si için 12.400 TL (ücret gelirlerinde 250.000 TL’nin 70.000 TL’si için 12.400 TL), fazlası | % 27 |
| 880.000 TL’nin 170.000 TL’si için 39.400 TL (ücret gelirlerinde 880.000 TL’nin 250.000 TL’si için 61.000 TL), fazlası | % 35 |
| 880.000 TL’den fazlasının 880.000 TL’si için 287.900 TL (ücret gelirlerinde 880.000 TL’den fazlasının 880.000 TL’si için 281.500 TL), fazlası | % 40 |
oranında vergilendirilir.
GVK kapsamında yer alan maktu had ve tutarlar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Cumhurbaşkanı, bu surette tespit edilen had ve tutarları % 50’sine kadar artırmaya veya indirmeye yetkilidir. (GVK/mük.m.123).
İşin ilginç tarafı; GVK’da (mük.m.123) “89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (15) numaralı bendinde yer alan maktu had ve tutarlar” da yeniden değerleme oranında artırılacak hükmü yer almıştır. Bahsi geçen 15. Bent hükmü “15. (Ek: 29/1/2016-6663/2 md.) (Mülga:14/10/2021-7338/5 md.)” şeklindedir.
Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nda (m.16) vergi tarifesinin matrah dilim tutarlarının, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanacağı,Cumhurbaşkanı’nın, bu suretle tespit edilen tutarları yarısına kadar artırmaya veya indirmeye yetkili olduğu hükmü yer almıştır.
Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nda (m.16) yer alan 2022 yılı vergi tarifesinin matrah tutarları “Nispetler” başlığı ile aşağıdaki gibidir;
Veraset ve İntikal Vergisi aşağıda yazılı nispetler üzerinden alınır.
| Matrah | Verginin Oranı (%) | |
| Veraset Yoluyla İntikallerde | İvazsız İntikallerde | |
| İlk 500.000 TL için | 1 | 10 |
| Sonra gelen 1.200.000 TL için | 3 | 15 |
| Sonra gelen 2.500.000 TL için | 5 | 20 |
| Sonra gelen 4.900.000 TL için | 7 | 25 |
| Matrahın 9.100.000 TL’yi aşan bölümü için | 10 | 30 |
Bir şahsa ana, baba, eş ve çocuklarından (evlatlıktan evlat edinenlere yapılan ivazsız intikaller hariç) ivazsız mal intikali halinde vergi, ivazsız intikallere ilişkin tarifede yeralan oranların yarısı uygulanarak hesaplanır.
Gelir Vergisi ve Veraset ve İntikal Vergisinde Matrah Dilimleri Yükseltilmeli
Gelir Vergisi ve Veraset ve İntika Vergisi tarifelerinde yer alan vergi dilimlerinin yeniden değerleme oranında (%122,93) artırılması, yani indirim uygulanmaması, hatta mümkünse %50 oranında artırma yetkisi kullanılarak yükseltilerek belirlenmesi daha adil olacaktır. Çünkü gelir vergisi dilimlerindeki artışın yeniden değerleme oranının altında bir oranla indirim uygulanarak belirlenmesi halinde zaten güncelliğini iyice kaybeden vergi dilimi tutarlarının daha da adaletsiz hale gelmesiyle karşılaşılacaktır.
Diğer yasalardaki düzenlemeler
Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu’nda (m.10) her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan taşıt değerleri ve vergi miktarlarının o yıl için ilan olunan yeniden değerleme oranında artırılacağı ve Cumhurbaşkanı’nın yeniden değerleme oranının %50 fazlasını geçmemek, %20’sinden az olmamak üzere yeni oranlar tespit etmeye yetkili olduğu hükmü yer almıştır.
Harçlar Kanunu’nda (m.138) her takvim yılı başından geçerli olmak üzere önceki yılda uygulanan maktu harçların(Maktu ve nispî harçların asgarî ve azami miktarlarını belirleyen hadler dahil), o yıl için tespit ve ilan olunan yeniden değerleme oranında artırılacağı, Cumhurbaşkanı’nın, yeniden değerleme oranı uygulanmak suretiyle belirlenmiş olan tutarları (maktu ve nispî harçların asgarî ve azami miktarlarını belirleyen hadler dahil) ile nispî harçları, tarifeler yahut tarifelerin ilgili fıkra ve bentleri itibariyle birlikte veya ayrı ayrı olmak üzere; maktu harçlarda yirmi katına, nispî harçlarda ise bir katına kadar artırmaya, uygulanmakta olan maktu harçları yarısına, nispi harçları ise Kanunla belirlenen oranların onda birine kadar indirmeye, bu had ve miktarlar arasında yeni had, miktar ve nispetler tespit etmeye yetkili olduğu hükmü yer almıştır.
Damga Vergisi Kanunu’nda (m.14) bir önceki yılda uygulanan azami tutarın, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, o yıl için tespit ve ilan olunan yeniden değerleme oranında artırılacağı, Cumhurbaşkanı’nın yeniden değerleme oranının %50 fazlasını geçmemek ve % 20`sinden az olmamak üzere yeni oranlar tespit etmeye yetkili olduğu hükmü yer almıştır.
Emlak Vergisi Kanunu’nda (m.29) vergi değerinin, mükellefiyetin başlangıç yılını takip eden yıldan itibaren her yıl, bir önceki yıl vergi değerinin aynı yıl için tespit edilen yeniden değerleme oranının yarısı nispetinde artırılacağı,Cumhurbaşkanı’nın, bu maddede belirtilen artış oranını sıfıra kadar indirmeye veya yeniden değerleme oranına kadar artırmaya yetkili olduğu hükmü yer almıştır.
Bunun yanında Belediye Gelirleri Kanunu ile düzenlenmiş, Çevre temizlik vergisi tarifesi (mük.m.44) ile vergi ve harç tarifelerinin tespiti de (m.96) yeniden değerleme oranına bağlanmış ve Cumhurbaşkanı’na yetki verilmiştir.
Ayrıca Dijital hizmet vergisi (m.25) ve değerli konut vergisi (m.32), Özel iletişim vergisi (m.34), yeniden değerleme oranı esas alınmaktadır.
Cumhurbaşkanı’nın yeniden değerleme oranını indirme ve artırma yetkisi / toplumsal beklenti
Vergi kanunlarında yeniden değerleme oranına bağlı olarak belirlenecek parasal tutarlar konusunda Cumhurbaşkanı’na standart bir artış ya da indirim yetkisi verilmemiştir? Farklı vergi kanunlarında farklı oranlarda artırma ve indirim yetkisi tanınmıştır. Bunların bir araya toplanıp, yeniden değerleme oranının artırılması veya indirilmesi konusunda Cumhurbaşkanı’na verilecek bir yetki ile daha kolay uygulanabilirlik sağlanacaktır.
Mevcut haliyle toplumsal beklenti MTV başta olmak üzere, yeniden değerleme oranına bağlı olarak %122,93 oranında artırılması gereken parasal tutarlarda, Cumhurbaşkanı’nın, kanunlardaki yetkisini kullanmasıyla, makul bir indirim yapılacağı yönündedir. Aksi halde süregelen enflasyonun toplum üzerindeki baskısı hızlandıran etkisiyle daha da artacaktır.
Ancak, özellikle gelir vergisi ile veraset ve intikal vergisi matrah dilimlerinde ya da yemek bedeli veya engelli indirimi gibi konularda yeniden değerleme oranında (%122,93) hatta mümkünse Cumhurbaşkanı’nın artış yapma yetkisini kullanarak yükseltilmesinin daha adil bir vergi sisteminin oluşmasına katkı sağlayacağı düşüncesindeyiz.
VergiSiz Dünya’da buluşmak dileğiyle.