Av. Şafak AKYÜZ
Bitcoin; kripto para denilen şifreli olarak güvenli işlem yapmaya ve ek sanal para arzına imkân sağlayan dijital değerlerden oluşan para birimidir. Bitcoin hakkında kapsamlı ve sağlıklı bilgi edinmek isteyenlerin Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi tarafından yayınlanan Kripto-Para Bitcoin başlıklı çalışmayı incelemeleri tavsiye olunur. Zaten bitcoin ile yapılan işlemlerin vergisel boyutunu merak eden okuyucuların bitcoin hakkında detaylı bilgi sahibi olduklarını düşündüğümüz için burada tekrara girmeden vergisel hususlara girmeyi daha faydalı görüyoruz.
Ülkemizde bitcoin kullanımı yaygınlaşmakla birlikte kamu otoritelerinin bu hususta destekleyici veya engelleyici bir tutum içerisinde olmadığı görülmektedir. Şu an için dünya üzerindeki gelişmelerin takip edilmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır. Zira, bitcoin konusuna ilişkin tespit edebildiğimiz ilk resmi nitelikte yazı 25.11.2013 tarih ve 2013/32 sayılı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu basın açıklamasıdır. Bu açıklamada bitcoin’in barındırdığı riskler hatırlatılmak suretiyle mağduriyet yaşanması engellenmeye çalışmıştır. Bitcoin ile ilgili olarak 20.09.2017 tarihinde dönemin Maliye Bakanı Naci AĞBAL tarafından yapılan açıklamada ise; “Uluslararası finans sistemini orta ve uzun vadede derinden etkileyecek gelişme. Şu anda başlangıç aşamalarında ama bu alanın mutlaka kontrol alına alınması, kural ve kaidelere bağlanması lazım. Bu konuda da uluslararası finans sisteminde birtakım gelişmeler mutlaka olacaktır. Türkiye de her zaman olduğu için bu gelişmelerin içinde yer alacak” ifadelerine yer verilmiştir.
Bütün bu açıklamalarımızdan sonra bitcoin ile bir şekilde tanışıklığı olan kesimin aklına gelen en önemli soru, bitcoin ile yapılan işlemlerin vergiye tabi olup olmadığıdır.
Birçok kaynakta bitcoin’in yasal tanımının olmadığı, vergilendirme için yasal düzenleme gerektiği, bu sebeple şu an için ödenmesi gereken herhangi bir verginin olmadığı belirtilmiştir. Oysa ki, unutulmaması gereken husus hangi araçla olursa olsun, gelir elde etme amacıyla yapılan faaliyet sonucu elde edilen gelirin vergilendirildiğidir. Bu sebeple ister bitcoin isterse başka bir araç olsun, sürekli yapılan bir faaliyet ve elde edilen gelir var ise vergi idaresi bunun vergisini alacaktır. Bu ön açıklama sonrası bitcoin ile ilişkili kişi ve kurumları ayrı başlıklar altında incelemek daha doğru olacaktır.
Bitcoin Al- Sat Faaliyeti İle Uğraşanların Vergisel Durumu
Bitcoin özellikle son dönemlerde ani değer dalgalanmaları ile gündeme gelmektedir. Bu özelliğinden dolayı bitcoin alım satımı sureti ile kar elde edilmeye çalışıldığı gözlenmektedir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 2’inci maddesi uyarınca gelire giren kazanç ve iratlar, ticarî kazançlar, ziraî kazançlar, ücretler, serbest meslek kazançları, gayrimenkul sermaye iratları, menkul sermaye iratları, diğer kazanç ve iratlar olarak sayılmıştır. Diğer kazanç ve iratlar ise değer artış kazançları ve arızi kazançlardır.
Gelir Vergisi Kanunu bakımından gelir vergisi konusuna giren kazanç ve iratlar sermaye, emek veya sermaye-emek karşımı bir kaynağa bağlı olarak doğarlar. Sadece sermayeye bağlı olarak doğan gelir unsurları; menkul ve gayrimenkul sermaye iradıdır. Emek mahsulü gelir unsurları ise duruma göre ücret veya serbest meslek kazancıdır. Ticari veya zirai kazançlar ise emek sermaye karışımı bir kaynağa bağlı olarak doğarlar.
Bu itibarla bitcoin al-sat faaliyetinden elde edilen gelirin; özünde sermayeye bağlı olduğundan sadece emek mahsulü gelir unsurları sayılan ücret veya serbest meslek kazancı olarak değerlendirilmesi mümkün değildir. Ancak bitcoin alım satım faaliyetinin; teknolojiye hakimiyet, dijital ortamlara adaptasyon, teknolojik ve finansal okur yazarlık gibi birtakım yeterliliklere sahip kişilerce yapılabilecek bir faaliyet olduğu düşünüldüğünde sürece emeğin de dahil olduğu sonucu ortaya çıkabilmektedir. Bu bağlamda bitcoin alım satım faaliyetinden elde edilecek gelir ticari kazanç olarak değerlendirilebilecektir.
Ayrıca bir faaliyetin ticari kabul edilebilmesi için faaliyetin devamlı olması gerekmektedir. Devamlılık unsurundan anlaşılması gereken aynı takvim yılı içinde birden fazla tekrarlanmasıdır. Bitcoin alım satımında aynı yıl içerisinde birden fazla yapılır ise bu unsurunda gerçekleşmiş olduğu ileri sürülebilir. Bunun yanında elde edilen gelirin ticari kazanç olarak değerlendirilmesi için belirli bir organizasyon dahilinde yapılması gerekir. Bilindik anlamdaki organizasyon göstergeleri için işyeri açılması, işçi çalıştırılması gibi doneler gerekmekte iken, bitcoin alım satım faaliyeti için bu şekilde organizasyon gösteren donelere ihtiyaç bulunmamaktadır. Ancak bitcoin alım satımı yanında mining denilen madencilik faaliyeti yapılması, bu faaliyet için gerekli özel yüksek işlemcili bilgisayarlar kullanılması, mining havuzlarına dahil olunması halinde organizasyonun varlığı aşikardır. Ancak yapılan işin mahiyeti bildik anlamda organizasyon kurulumuna ihtiyaç duymadığından tek bir bilgisayar ve internet bağlantısı dahi organizasyon için yeterli kabul edilebilir. İşlem hacminin yüksekliği, işlem sayısının çokluğu yapılan faaliyetin ticari faaliyet olarak yorumlanmasına sebebiyet verebilir.
Yapılan işin ticari faaliyet olarak kabul edilmesi ise beraberinde katma değer vergisi sorununu ortaya çıkaracaktır. Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesi gereği Türkiye’de yapılan ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler katma değer vergisine tabidir. Ancak ticari olarak teslimi yapılmasına rağmen altın, döviz, kıymetli taşlar, para, hisse senedi ve tahvil için KDV uygulanmamaktadır. Bu durumun sebebi KDV Kanunu 14. Maddesinin 4. Fıkrasının (g) bendidir. Bitcoin ise bu bentte sayılan maddelerden değildir. Bitcoin’in şu an için döviz veya para olarak ta hukuken kabulü mümkün değildir. 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’un 3’üncü maddesinde elektronik para: “Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri” şeklinde tanımlanmış olup, bitcoin bu tanıma göre Türk mevzuatı bakımından elektronik para olarak da kabul edilmemektedir.
Bu itibarla bitcoin alım satım işlemleri ticari faaliyet kapsamında değerlendirilir ise, kanunen KDV muafiyeti getirilmediği müddetçe teslimlerin KDV’ye tabi olduğu sonucu ortaya çıkabilir.
Bitcoin alım satımından elde edilen gelirin emek mahsulü olmadığı kabul edildiğinde ise bu faaliyetten elde edilen gelirin menkul sermaye iradi kabul edilip edilmeyeceği sorusu gündeme gelecektir. Menkul sermaye iradı Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci maddesi gereği; “Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kâr payı, faiz, kira ve benzeri iratlar” şeklinde tanımlanmıştır. Şu an için olmamakla birlikte gelecek dönemlerde bitcoin bankacılığı ve bitcoin üzerinden faiz geliri elde edilmesi durumunda menkul sermaye iradı gündeme gelebilecektir. Ancak hali hazırdaki durumda bitcoin alım satımı arasındaki farkın menkul sermaye iradı kabul edilmesi kanunen mümkün değildir.
Bununla birlikte bitcoin alım satım faaliyeti ticari faaliyet kabul edilmediği takdirde, gündeme Gelir Vergisi Kanunu’nun 2’inci maddesi gereği diğer kazanç ve iratlar gelecektir. Diğer kazanç ve iratlar; değer artış kazancı ve arızi kazanç olarak ikiye ayrılmaktadır. Değer artış kazancı Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 80’inci maddesinde tanımlanmıştır. Bu maddede sayılan mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazancı olarak sayılmıştır. Doğal olarak maddede bitcoin elden çıkarılması yazılı değildir. Bu itibarla vergilerin kanuniliği ilkesi gereği bitcoin alım satım faaliyetinden elde edilen gelirin değer artış kazancı olarak değerlendirilmesi kanunen mümkün değildir.
Bitcoin alım satımının ticari faaliyet olarak değerlendirilmesine rağmen, arızi olarak yapıldığı kabul edildiği durumlarda ise arızi kazanç gündeme gelecektir.
Görüldüğü üzere bitcoin alım satım faaliyetinden elde edilen kazancın vergilendirilmesi için şuanda kanuni bir eksiklik olmayıp, sadece faaliyetin ne şekilde yorumlandığı sonucuna göre değişik adlarda vergi tahsilatı yapılması gündeme gelecektir. Mevcut kanunlardaki eksiklik ise muafiyetler konusunda olup, bu durum vergilendirmeye değil, bilakis fazladan vergilendirmeye sebebiyet verebilecektir.
Madencilik (Mining) Faaliyeti Sonucu Elde Edilen Bitcoin’in Vergilendirilmesi
Madencilik faaliyeti algı olarak üretimi çağrıştırsa da madenciler bitcoin üretmemekte, sistemin ihtiyaçları doğrultusunda sunmuş oldukları hizmetin karşılığı sistem tarafından ödüllendirilmektedir. Madenciler henüz onaylanmamış bitcoin transfer işlemlerinin blok zincire yani küresel hesap defterine işlenmesini sağlarlar. Bu işlemler aslında şahıslar tarafından değil, şahısların emri altındaki yüksek işlemcili bilgisayarlar tarafından yapılır.
Bitcoin madenciliğinin yarış halinde büyüyen bir sektör olduğu düşünüldüğünde kişisel bilgisayarların madencilik yapmaya yeterli olmadığı görülecektir. Günümüzde madencilik için özel tasarlanmış entegre devreler kullanılmaktadır. Hatta bireysel madencilik yerini madenci havuzlarına bırakmaktadır. Bütün bu gelişim düşünüldüğünde mining faaliyetinin bir organizasyon çerçevesinde yapıldığı ve yapılan faaliyetin ticari faaliyet olarak kabul edilmesi gerektiği kanaatindeyiz. Ticari organizasyon ve devamlılık unsurunun bulunmadığı durumlarda ise elde edilen kazanç arızi kazanç olacaktır.
Bitcoin İle Yapılan Ticaretin Vergilendirilmesi
Bitcoin, mevzuatımız açısından para olarak kabul edilmese de Türk Parası karşılığı bulunan bir değerdir. Bitcoin ile ticaret yapıldığı takdirde Bitcoin tutarının teslim anındaki kurdan liraya çevrilmesi sureti ile fatura düzenlenmesi gerekmektedir. Bu noktada bitcoin kurunun tespitinde sıkıntı yaşanabilir. Döviz ile yapılan işlemlerde merkez bankası döviz kuru esas alınmakta iken, bitcoin fiyatı konusunda bu tarzda bir olanak bulunmamaktadır. Şahsi kanaatimiz dünyada faaliyet gösteren en yoğun borsalardan bitcoin dolar karşılığı temin edilip bu fiyatın merkez bankası dolar kuruna göre çevrilerek beyanda bulunulmasının gerektiğidir.
Bitcoin – Vergi İlişkisinin Tespiti
Bu noktada bitcoin alım satımı yapan kişilerin ne şekilde vergi idaresince tespit edilebileceği ve cezalı vergi tarhiyatına muhatap kılınabilecekleri ayrı bir sorundur. Bitcoin alım satımları elektronik cüzdan uygulamaları ile yapıldığından bu alım satım faaliyetinin vergi idaresince tespiti zor olabilir. Ancak unutulmaması gereken husus vergi idarelerinin Türkiye çapındaki kurumlardan veya karşılıklı bilgi alışverişi anlaşması yapan ülkelerden bilgi alma hakkı olduğudur. Bitcoin alım satımı yapılan borsalar ile yapılacak bir bilgi alışverişi bütün kayıtlı işlemlerin ortaya çıkmasına sebebiyet verebilecektir. Bu şekilde bir bilgi alışverişi olmadığı takdirde dahi, bitcoin’lerin ulusal para birimlerine çevrilmesi sonucu banka hesaplarında yaşanan hareketlilik, vergi idaresinde tespit edilebilir, bankalarca bu hesap hareketleri şüpheli işlem kabul edilerek resmi makamlara bildirilebilir. Bu şekilde yapılan bir tespit sonucu vergi incelemesi başlatılır ise düzenlenen vergi inceleme raporunda beyan dışı bırakılan gelirin ne şekilde tasnif edildiği büyük önem taşıyacaktır.
Bitcoin ve vergi hususunda gündeme gelen sorulardan biri de bu faaliyetin vergisi ödenmek sureti ile yapılmasının hukuken himaye ve tanınma sağlayıp sağlamayacağıdır. Öncelikle belirtmek gerekir ki, bir faaliyetin düzenli olarak yapılması sureti ile gelir elde ediliyor ise mutlak suretle vergi idaresinin bilgisi dahilinde yapılmalıdır. Ancak 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 9’uncu maddesinin 2’nci fıkrasında “Vergiyi doğuran olayın kanunlarla yasak edilmiş bulunması mükellefiyeti ve vergi sorumluluğunu kaldırmaz.” hükmü yer almaktadır. Bu itibarla, bitcoin aracılığı ile yapılan işlemlerin gelecek dönemlerde kanun dışı faaliyet olarak kabul edilmesi, geçmişe dönük 5 yıllık zamanaşımı süresince vergi alınmasına engel olmayacaktır. Vergisini ödeyen kişiler ise sırf bu gerekçe ile herhangi bir hukuki himaye görmeyecektir. Unutulmaması gerekir ki ülkemizde emlak vergisi ödemesinde en sadık kesim tapusuz gecekondu sahibi vatandaşlardır.
Sonuç itibari ile kripto para teknolojisi gelecek açısından çok önemlidir. Bütün dünyada bu teknolojiye karşı hevesli bir tedirginlik gözlenmektedir. Bu teknolojinin hukuken tanımlanması ve belirli kurallara bağlanması gelişmesine ve yaygınlaşmasına büyük katkı sağlayacaktır. İlerleyen dönemlerde vergilendirme konusunda mutlaka açık düzenlemeler yapılacaktır. Dikkat edilmesi gereken açık düzenlemelerin olmadığı dönemlerde mağduriyet yaşanmamasıdır.
Yararlanılan Kaynaklar