Hayrunnisa ŞEN DOĞRUYOL / Vergi Müfettişi
Neden Böyle Bir Çözüme İhtiyaç Duyuluyor?
Uluslararası vergilendirme kuralları 1920’ lerde yapılan vergilendirme anlaşmalarına dayanmaktadır. Bu eski kurallar, yabancı bir şirketin kazançlarının yalnızca yabancı şirketin fiziksel varlığının bulunduğu bir ülkede vergilendirilebilmesini öngörmektedir. Yüzyıl önce, yapılan işler; fabrikalar, depolar ve fiziksel mallar etrafında döndüğünden, bu yaklaşım mantıklı bulunmaktaydı. Ancak günümüzün dijitalleşmiş dünyasında, Çok uluslu şirketler(ÇUŞ) genellikle fiziksel varlığın çok az olduğu veya hiç olmadığı bir yetki alanında büyük ölçekli işler yürütmektedir.
Markalar, telif hakları ve patentler gibi maddi olmayan duran varlıkların büyümesi ve şirketlerin karlarını çok az vergi uygulayan veya hiç vergi uygulamayan ülke ve bölgelere kaydırma yeteneği ÇUŞ’ ların karlarının hakkıyla vergilendirilemediği sonucunu doğurmaktadır. OECD, kurumlar vergisinden kaçınma maliyetlerini yıllık 100-240 milyar ABD Doları veya küresel kurumlar vergisi gelirlerinin %4-10′ u arasında tahmin etmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerin, gelişmiş ülkelere kıyasla kurumlar vergisi gelirlerine daha fazla bağımlı oldukları düşünüldüğünde ise bu maliyetler, gelişmekte olan ülkeleri gelişmiş ülkelere kıyasla daha fazla olumsuz etkilemektedir. Bu olumsuzluğu telafi etmek için “Dijital Hizmet Vergileri” gibi ulusal düzeyde tek taraflı tedbirlerin alınması ve tarife misillemeleri yolları tercih edilmektedir. OECD, bu gelişmelerin küresel GSYİH’ nın %1’ ine mal olabileceğini tahmin etmektedir. Bu nedenle “İki Sütunlu Çözüm” uygulaması geliştirilerek; ticaret savaşlarının, ticaret ve yatırımları olumsuz yönde etkileyecek belirsizliğin önüne geçmek amaçlanmıştır.
Çözüm Olarak Ne Öneriliyor?
“Birinci Sütun” kapsamında bazı şartları taşıyan ÇUŞ’ ların artık karlarının pazar ülkeleri arasında hasılata dayalı dağıtım anahtarına göre paylaştırılarak, bu ülkelerde vergiye konu edilmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. Fiziksel bir mevcudiyeti olsun ya da olmasın ÇUŞ’ ların “Birinci Sütun” kapsamında değerlendirilebilmesi için, küresel hasılatının 20 milyar Avro ve vergi öncesi karının %10’u geçmesi gerekmektedir. Karlılığı %10’u aşan şirketlerin bu oranın üzerindeki “artık karı” ’nın %25’i “Tutar A” ise pazar ülkeleri arasında hasılata dayalı dağıtım anahtarına göre paylaştırılacak ve böylelikle bu ülkelerde vergiye konu edilmesi sağlanacaktır. Ve ayrıca “Birinci Sütun”, emsallere uygunluk ilkesinin ülke içi temel pazarlama ve dağıtım faaliyetlerine uygulanmasına yönelik basitleştirilmiş ve kolaylaştırılmış bir yaklaşım sağlamaktadır. Bu şekilde belirlenecek miktar ise “Tutar B” olarak adlandırılmaktadır. Tüm bunların yanında “Birinci Sütun” zararlı ticari anlaşmazlıkları, çifte vergilemeyi önlemek için ülkelerin tek taraflı olarak uyguladıkları Dijital Hizmet Vergilerinin ve benzer önlemlerin kaldırılmasını ve durdurulmasını da gerektirmektedir. OECD tahminlerine göre, “Birinci Sütun” kapsamında, 125 milyar ABD Doları‘ndan fazla kar üzerinden alınacak verginin piyasada yeniden tahsis edilmesi beklenmektedir.
“İkinci Sütun” kapsamında yıllık hasılatı 750 milyon Avro’ yu aşan ÇUŞ’ ların karlarının en az %15 oranında vergilendirilmesi amaçlanmaktadır. Küresel asgari vergi uygulaması ile zararlı vergi rekabetine bir engel oluşturulmak istenmekte ve bu uygulama ile küresel çapta yaklaşık 150 milyar ABD doları tutarında yeni vergi geliri elde edilmesi planlanmaktadır.
Tek Taraflı Önlemler Uzlaşması ve Türkiye
8 Ekim 2021 tarihinde içinde Türkiye’ nin de yer aldığı OECD/G20 BEPS Kapsayıcı Çerçevesi üyesi olan 136 ülke ile üzerinde uzlaşılan “Ekonominin Dijitalleşmesinden Kaynaklanan Vergi Sorunlarının Giderilmesine Yönelik İki Sütunlu Çözüm Beyanı” aynı zamanda bir geçiş takvimi de belirlemektedir.
“Birinci Sütun” aşamasının uygulanabilmesi için uzlaşan ülkelerin yerel mevzuatında yapılması gereken değişiklikler 2022 yılının ilk aylarında gerçekleştirilmelidir. Pazar ülkelerine yeniden tahsis edilecek artık karın %25’ ini oluşturan “Tutar A” nın vergilemesine “Çok Taraflı Sözleşme” vasıtası ile 2023 yılında başlanması ve “Tutar B” ye ilişkin çalışmaların ise 2022 yılının sonuna kadar yetiştirilmesi planlanmaktadır.
“İkinci Sütun” kapsamında asgari vergi uygulamasına yönelik kuralların/hükümlerin 2021 yılının Kasım ayına kadar belirlenmesi ve belirlenen kuralların/hükümlerin 2022 yılında “Çok Taraflı Sözleşme” ile ikili vergi anlaşmalarına dahil edilmesi planlanmaktadır.
21 Ekim 2021 tarihinde; ABD, Avusturya, Fransa, İtalya, İspanya ve Birleşik Krallık Birinci Sütun’ un uygulanmasında tek taraflı önlemlere ilişkin geçiş yaklaşımını “Tek Taraflı Önlemler Uzlaşması” ile benimsemiş ve bu hususu “21 Ekim Ortak Beyanı” ile duyurmuştur. Bu uzlaşıya göre; Birinci Sütun’ un uygulanmaya başlanmasından önceki geçiş döneminde dijital hizmetler için ABD, belirtilen ülkelerden ithal edilecek ürünler için aldığı tedbirleri kaldıracağını taahhüt ederken, diğer ülkeler de ABD merkezli şirketler tarafından geçiş döneminde ödenen dijital hizmet vergilerinin Birinci Sütun çerçevesinde kaynak ülkelerde ödenecek kurumlar vergisinden mahsubuna olanak tanıyacaktır.
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 22 Kasım 2021 tarihinde yapılan duyuru ile; Türkiye’ nin Dijital Hizmet Vergisi ve ABD’ nin Dijital Hizmet Vergisine ilişkin ticari tedbirleri bakımından “Tek Taraflı Önlemler Uzlaşması” kapsamında geçerli olan şartların aynısının Türkiye ile ABD arasında da geçerli olacağını ilan etmiştir.
Türkiye’ de Dijital Hizmet Vergisi, Dijital Hizmetlere İlişkin Diğer Vergisel Önlemler ve İki Sütunlu Çözüm Yaklaşımı ile İlgili Belirsizlikler
Genel yönetim bütçe gelirleri incelendiğinde Türkiye Dijital Hizmet Vergisi’ nden 2020 yılında 1.060.932.000 TL ve 2021 yılında ise Ekim-Aralık verileri hariç 1.954.765.000 TL vergi geliri elde etmiştir. 2022 yılına ilişkin Merkezi Yönetim Bütçe Kanun teklifine bağlı cetvellerde yer alan verilere göre Dijital Hizmet Vergisinden 2022 yılında 2.733.000.000 TL, 2023 yılında 3.107.124.000 TL ve 2024 yılında ise 3.519.902.000 TL vergi geliri elde edilmesi tahmin edilmektedir.
18/12/2018 tarihli ve 476 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile GVK’ nın md. 94/I. fıkrasında ve KVK md. 15/I. fıkrasında sayılanlara internet ortamında verilen reklam hizmetlerinin vergi kesintisi kapsamına alınmış olduğu, bu hizmetlere ilişkin olarak hizmeti verenlere veya internet ortamında reklam hizmeti verilmesine aracılık edenlere yapılan ödemelerden, ödeme yapılan kişilerin mükellef olup olmamasına bakılmaksızın vergi kesintisi yapılması gerektiği yönünde düzenleme yapılmıştır ve bu düzenleme hala yürürlüktedir.
Birinci Sütun kapsamında belirlenecek olan Tutar A’ nın pazar ülkeleri arasında hasılata dayalı dağıtım anahtarına göre paylaştırılması ve Tutar B’ nin emsallere uygunluk ilkesinin ülke içi temel pazarlama ve dağıtım faaliyetlerine uygulanmasına yönelik standartlar getirmesi ile elde edilecek vergi gelirinin, Türkiye’ de hali hazırda uygulanmakta olan yerel önlemlerden elde edilecek vergi gelirlerini karşılayıp karşılamayacağı merak konusudur.
ÇUŞ’ ların faaliyet gösterdikleri ülkelere bakılmaksızın minimum düzeyde vergi ödemelerini sağlamak için tasarlanan İkinci Sütun düzenlemeleri, faaliyet gösterilen ülkelerde küresel asgari vergi oranına ulaşılamadığı durumlarda ana şirketin bulunduğu devlete vergileme hakkı tanır. Türkiye’de İkinci Sütun düzenlemeleri baz alınarak vergileme yapacağımız büyüklükte uluslararası dijital hizmet sunan şirketlerin var olup olmadığı ise diğer bir tartışma konusudur.
Kaynaklar
OECD, “Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy”,https://www.informazionefiscale.it/IMG/pdf/brochure-two-pillar-solution-to-address-the-tax-challenges-arising-from-the-digitalisation-of-the-economy-october-2021.pdf, (Erişim Tarihi: 06.01.2022)
OECD, “Statement on a Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising From the Digitalisation of the Economy”, https://www.oecd.org/tax/beps/statement-on-a-two-pillar-solution-to-address-the-tax-challenges-arising-from-the-digitalisation-of-the-economy-july-2021.pdf, (Erişim Tarihi: 06.01.2022)
OECD, “Statement on a Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy”, https://www.oecd.org/tax/beps/statement-on-a-two-pillar-solution-to-address-the-tax-challenges-arising-from-the-digitalisation-of-the-economy-october-2021.pdf, (Erişim Tarihi: 07.01.2022)
T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, “2022 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi ve Bağlı Cetveller ile 2022 Yılı Bütçe Gerekçesi, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/10/2022_Yili_Merkezi_Yonetim_Butce_Kanunu_Teklifi_ve_Bagli_Cetveller.pdf, (Erişim Tarihi: 07.01.2022)
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, “8 Ekim 2021 Tarihinde Çok Uluslu Şirketlerin Vergilendirilmesi Konusunda Tüm G20 ve OECD Ülkeleri Dahil 136 Ülke Tarafından Varılan Mutabakat Sonrasında, Yeni Vergileme Kuralları ile Mevcut Dijital Hizmet Vergilerine İlişkin Geçiş Sürecinin Nasıl Belirleneceği Konusunda Türkiye ve ABD’ nin Ortak Beyanına İlişkin Duyuru”, https://www.hmb.gov.tr/duyuru/mevcut-tek-tarafli-onlemlerle-ilgili-olarak-1-sutunun-yururluge-girisi-oncesi-ara-donemdeki-gecis-yaklasimina-dair-uzlasma-hakkinda-turkiye-ve-amerika-birlesik-devletlerinin-ortak-b, (Erişim Tarihi: 07.01.2022)
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, “Genel Yönetim Bütçe İstatistikleri”, https://muhasebat.hmb.gov.tr/genel-yonetim-butce-istatistikleri, (Erişim Tarihi: 07.01.2022)
U.S. Department Of The Treasury, “Joint Statement from the United States, Austria, France, Italy, Spain, and the United Kingdom, Regarding a Compromise on a Transitional Approach to Existing Unilateral Measures During the Interim Period Before Pillar 1 is in Effect”, https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0419, (Erişim Tarihi: 07.01.2022)