Hayrunnisa ŞEN DOĞRUYOL / Vergi Müfettişi
2018/11818 sayılı BKK’ dan 4938 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına Kadar Geçen Sürede Eşel-Mobil Sisteminin Mevzuat Anlamında Gelişimi
4938 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile belirlenen ÖTV meselesinin hikayesini en başından anlatmaya başlamakta ve yapılan düzenlemenin satır aralarını okuyarak yorumlanmasında fayda olduğu anlaşılmaktadır.
22.12.2021 tarih ve 31697 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 4938 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 12. maddesinde Cumhurbaşkanı’na tanınan yetki ile birtakım değişikliklere gidildiği görülmektedir. ÖTVK’ nın 12. maddesi, oran ve/veya tutar olarak ÖTVK’ ya ekli tüm listeler için belli sınırlar dahilinde topluca veya ayrı ayrı olarak düzenleme yapma yetkisi tanısa da mevcut konu ÖTVK’ ya ekli (I) sayılı listenin (A) cetvelinde yer alan bazı mallar ile ilgilidir. Bu malların ne olduğuna dair bilgi aşağıdaki tablodan edinilebilir:
| G.T.I.P. NO | Mal İsmi | 20/11/2021 Tarihindeki Vergi Tutarları(Kararın Yayımlanmasından Önceki En Son Belirlemenin Yapıldığı Tarih) | 02/04/2020 Tarihindeki Vergi Tutarları | Birimi |
| 2710.12.45.00.11 | (İçindeki kurşun miktarı litrede 0,013 gramı geçmeyenler) (Oktanı (RON) 95 veya daha fazla fakat 98’den az olanlar) Kurşunsuz benzin 95 oktan |
0,00 | 2,5265 | Litre |
| 2710.12.45.00.13 | (İçindeki kurşun miktarı litrede 0,013 gramı geçmeyenler) (Oktanı (RON) 95 veya daha fazla fakat 98’den az olanlar) Kurşunsuz benzin 95 oktan (E10) |
0,00 | 2,5265 | Litre |
| 2710.12.45.00.18 | (İçindeki kurşun miktarı litrede 0,013 gramı geçmeyenler) (Oktanı (RON) 95 veya daha fazla fakat 98’den az olanlar) Diğerleri |
0,00 | 2,5265 | Litre |
| 2710.12.49.00.11 | (İçindeki kurşun miktarı litrede 0,013 gramı geçmeyenler) (Oktanı (RON) 98 veya daha fazla olanlar) Kurşunsuz benzin 98 oktan |
0,00 | 2,6485 | Litre |
| 2710.12.49.00.12 | (İçindeki kurşun miktarı litrede 0,013 gramı geçmeyenler) (Oktanı (RON) 98 veya daha fazla olanlar) Kurşunsuz benzin 98 oktan (E10) |
0,00 | 2,6485 | Litre |
| 2710.12.49.00.18 | (İçindeki kurşun miktarı litrede 0,013 gramı geçmeyenler) (Oktanı (RON) 98 veya daha fazla olanlar) Diğerleri |
0,00 | 2,6485 | Litre |
| 2710.19.43.00.11 | (Gaz oiller) (Ağırlık itibariyle kükürt oranı % 0,001’i geçmeyenler) Motorin |
0,00 | 2,0559 | Litre |
| 2710.20.11.00.11 | (Gaz oiller) (Ağırlık itibariyle kükürt oranı % 0,001’i geçmeyenler) Motorin |
0,00 | 2,0559 | Litre |
| 2711.12 | (Sıvılaştırılmış) Propan |
0,00 | 1,7780 | Kilogram |
| 2711.13 | (Sıvılaştırılmış) Bütan |
0,00 | 1,7780 | Kilogram |
| 2711.19.00.00.11 | Sıvılaştırılmış petrol gazı (L.P.G.) | |||
| Motorlu taşıtlarda yakıt olarak kullanılacak olanlar (Otogaz) | 0,00 | 1,7780 | Kilogram | |
| Diğerleri | 0,00 | 1,7780 | Kilogram | |
| 2711.29.00.00.11 | (Gaz halinde olanlar) Propan |
0,00 | 1,7780 | Kilogram |
| 2711.29.00.00.12 | (Gaz halinde olanlar) Bütan |
0,00 | 1,7780 | Kilogram |
17/05/2018 tarih ve 30424 sayılı Resmi Gazete’ de, 14/05/2018 tarih ve 2018/11818 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı yayımlanmış ve bahsi geçen malların fiyatlarında, uluslararası petrol fiyatlarındaki ve döviz kurlarındaki artıştan kaynaklanan etkinin vergi mükellefine/sorumlusuna yansımasının önüne geçilmesi yönünde bir düzenlemeye gidilmiştir. 2018/11818 sayılı BKK ile yapılan düzenlemenin özeti şöyledir:
| Bahsi Geçen Malların EPDK Tarafından İlan Edilen Akaryakıt Bayi Satış Fiyatlarına Esas Alınan Yurtiçi Rafineri Çıkış Fiyatlarında(17/05/2018 Tarihinden İtibaren) Uluslararası Petrol Fiyatları veya Döviz Kurlarına Bağlı Olarak Meydana Gelecek: | |
| ARTIŞ DURUMUNDA | AZALIŞ DURUMUNDA |
| Söz konusu malların tabi olduğu ÖTV tutarları, gerçekleşen artış tutarı kadar azalış yapılmak suretiyle uygulanacaktır. | Söz konusu malların tabi olduğu ÖTV tutarları, 17/05/2018 tarihinde uygulanan ÖTV tutarlarını geçmeyecek şekilde uygulanacaktır. |
22.12.2021 tarih ve 31697 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 4938 sayılı Cumhurbaşkanı Kararında ise yapılan düzenleme şöyle tasnif edilebilir(md. 1):
| Bahsi Geçen Malların EPDK Tarafından İlan Edilen Akaryakıt Bayi Satış Fiyatlarına Esas Alınan Yurtiçi Rafineri Çıkış Fiyatlarına, Sıfır Olarak Uygulanan ÖTV Tutarları, 22.12.2021 Tarihinden İtibaren Sıfırdan Başlamak Suretiyle, Her Bir Malın Fiyatında Uluslararası Petrol Fiyatları veya Döviz Kurlarına Bağlı Olarak Meydana Gelecek: | |
| AZALIŞ DURUMUNDA | ARTIŞ DURUMUNDA |
| Azalış tutarı kadar arttırılır. | Bu malların ÖTV tutarlarında herhangi bir değişiklik yapılmaz, ancak artış suretiyle belirlenen her bir yeni fiyat, baz fiyat kabul edilmek suretiyle uygulanır. |
4938 sayılı Cumhurbaşkanı Kararında ise yapılan düzenlemenin diğer maddelerinde ise (md. 2, 3) bu düzenlemenin sınırları ile 2018/11818 sayılı BKK ile yapılan düzenlemenin sona ermiş sayılacağı durumlara hükmedilmiştir. Bu maddelerin tasnifi ise şöyle yapılabilir:
| Kararın Uygulanabileceği Üst Sınır (md. 2) | Bu karar kapsamında belirlenecek ÖTV tutarları, her bir mal itibariyle 02/04/2020 tarihinde uygulanan ÖTV tutarlarını geçmeyecek şekilde uygulanır. |
| 2018/11818 sayılı BKK ile Yapılan Düzenlemenin Sona Ereceği Hal(md. 3) | Bu karar kapsamında belirlenecek ÖTV tutarları, her bir mal itibariyle 02/04/2020 tarihinde uygulanan ÖTV tutarlarına ulaştığında, bu tutarlara ulaşan her bir mal bakımından, 14/05/2018 tarihli ve 2018/11818 sayılı BKK yürürlükten kalkmış sayılır. |
Amaçlanan Neydi ve Taraflara Nasıl Yansıdı?
2018/11818 sayılı BKK ile yapılan bu düzenleme kamuoyu tarafından “Eşel-Mobil Sistemi” adlandırılmıştır. Eşel-mobil kelimesi, Fransızca “échelle mobile” (hareketli ölçek) olarak adlandırılmaktadır ve fiyat veya ücret belirmesinde hareketli bir ölçeğin kullanılmasını ifade etmektedir. 2018/11818 sayılı BKK ile yapılan düzenlemede hareketli ölçek olarak kabul edilenler ise döviz kurları ve uluslararası petrol fiyatlarıdır.
2018/11818 sayılı BKK ile uygulamaya konulan “Eşel-Mobil Sistemi” ile motorin, benzin ve otogazda vergilerin azaltılması yoluyla fiyat artışlarının tüketiciye yansımasının önüne geçmek ve tüketicinin alım gücünü koruyabilmek amaçlanmıştır. Ve nihayetinde bu uygulama, enflasyonla mücadeleye katkı sağlama amacına hizmet etmiştir.
Nitekim TCMB tarafından yayımlanan 2021-II dönemindeki enflasyon raporuna göre, ÖTV düzenlemelerinin akaryakıt tüketici fiyatlarına birebir geçtiği varsayımı altında, eşel mobil sisteminin tüketici enflasyonunu doğrudan sınırlayıcı etkisi Nisan ayı itibarıyla -0,91 puan olarak hesaplanmıştır. Bunun yanı sıra, akaryakıt fiyatlarının enerji dışındaki diğer gruplara yansımaları da hesaba katıldığında, sistemin TÜFE enflasyonu üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerinin toplamının -1,6 puan civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’ nın yayımlamış olduğu 28/09/2021 tarihli Kamu maliyesi raporuna göre; 2021 yılının ilk çeyreğinde petrol ve doğalgaz ürünlerinden alınan ÖTV tahsilatının, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 19,6 azaldığı tespit edilmiştir. İlgili raporda bu olumsuz gerçekleşmenin nedenleri ise “eşel-mobil uygulaması” ve “pandeminin etkileri” olarak gösterilmiştir. Yani bu gelişme aslında eşel-mobil uygulamasının belirli bir dönemde devlete olan maliyeti olarak da adlandırılabilir.
Ancak pandemi ile birlikte artan sanayi talebi ve tedarik zincirinin bozulmuş olması nedeniyle var olan arz sorunları nedeniyle uluslararası piyasalarda devam eden enerji krizi ve döviz kurlarında yaşanan artışlar nedeni ile ilgili listede adı geçen mallarda uygulanan eşel- mobil sistemi nedeniyle bir müddet tüketiciye yansımayan fiyat artışları, bir müddet sonra fiyat artışları nedeniyle bu mallar üzerinden alınan ÖTV’ lerin azaltılması ile sıfırlandığından, artık tüketiciye yansımaya başlamıştır. Yani eşel-mobil sistemi, indirim yapılabilecek ÖTV marjı bittiğinden, hali hazırda zaten devre dışı kalmıştır.
4938 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Gelinen Nokta Nedir ve Muhtemel Yansımaları Neler Olabilir?
Karar ile kamuoyunda bilinen adıyla Eşel-Mobil Sistemi kapsamındaki benzin, motorin, LPG Otogaz ve LPG Tüpgaz ile benzeri malların hazlihazırda sıfır olarak uygulanan ÖTV tutarlarının, her bir mal için;
-Bu Kararın yürürlüğe girdiği tarihte geçerli olan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun baz fiyatlarında, uluslararası petrol fiyatları veya döviz kurlarına bağlı olarak azalış olması durumunda, azalış tutarı kadar ÖTV artırılarak uygulanması,
-Söz konusu fiyatlarda artış olması durumunda ÖTV tutarının değiştirilmemesi, ancak artış suretiyle belirlenen her bir yeni fiyat, baz fiyat kabul edilmek suretiyle uygulanması,
-ÖTV artışının, 2/4/2020 tarihinde uygulanan ÖTV tutarlarını geçmeyecek şekilde uygulanması, belirlenen ÖTV tutarlarına (benzinde 2,5265 TL; motorinde 2,0559 TL; LPG’de 1,7780 TL) ulaşması halinde ise, ilgili mal bakımından eşel-mobil sisteminin sona erdirilmesi sağlanmaktadır.
2019 yılında Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından “vergi gelirleri” ile ilgili yayımlanan rapora göre ÖTV’ nin merkezi yönetim bütçe gelirleri içindeki payı yüzde 18,5 olarak gerçekleşmiştir. Yine aynı kurum tarafından yayımlanan 10. Kalkınma Planı Vergi Özel İhtisas Komisyonunun raporuna göre ise ÖTV gelirleri içinde en büyük paya akaryakıt ürünleri sahiptir(yaklaşık %50). ÖTV gelirlerinin merkezi bütçe gelirleri içindeki payı ve akaryakıt ve türevlerinin ÖTV gelirleri içindeki payı birlikte değerlendirildiğinde, eşel-mobil sistemi kapsamındaki benzin, motorin, LPG Otogaz ve LPG Tüpgaz ile benzeri malların ÖTV tutarlarının sıfır olarak uygulanması kamu maliyesi açısından uzun süre sürdürülebilecek bir uygulama olması zaten mümkün görünmemektedir.
Ancak, üretimin ilk aşamasından tüketimin son aşamasına kadar fiyatların belirlenmesinde önemli bir role sahip olan benzin, motorin, LPG Otogaz ve LPG Tüpgaz ile benzeri malların fiyatlarındaki artış ile tüketici enflasyonunun tetikleneceği de açıktır.
Son uygulama ile birlikte benzinde 2,5265 TL, motorinde 2,0559 TL, LPG’de 1,7780 TL ÖTV tutarı oluşuncaya kadar döviz kuru ve uluslararası petrol fiyatlarındaki indirimler tüketiciye yansımayacak ve ÖTV’ye dönüşecektir. Böylelikle idare bir yandan gelir elde edecek bir yandan da enflasyon ile mücadele de yoluna taş koymuş olacaktır.