Murat ALTINTAŞ / Vergi Müfettişi
Giriş
Tarım sigortaları (TARSİM) ile ilgili yasal düzenlemeler 21.06.2005 tarih ve 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu, 18.05.2006 tarih ve 26172 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarım Sigortaları Uygulama Yönetmeliği ve aynı resmi gazetede yayımlanan Tarım Sigortaları Havuzu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile yapılmış olup sigortanın temel amacı üreticilerin karşılaştıkları riskleri teminat altına almaktır.
Zorunlu Deprem Sigortası’na ilişkin düzenlemeler ise 18.05.2012 tarih ve 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu (25/11/1999 tarihli ve 587 sayılı Zorunlu Deprem Sigortasına Dair Kanun Hükmünde Kararname bu kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır.), Zorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimatları ve Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları ile yapılmış olup sigortanın temel amacı binalarda depremin doğrudan neden olduğu maddi zararlar ile deprem nedeniyle ortaya çıkan yangın, infilak, dev dalga (tsunami) ve yer kayması sonucu oluşan maddi zararları teminat altına almak olarak belirlenmiştir.
Bu yazımızda TARSİM ve DASK’a devredilen poliçeler nedeniyle sigorta şirketlerinin elde ettikleri komisyon gelirlerinin BSMV karşısındaki durumu irdelenecektir. Bu kapsamda öncelikle özel düzenlemeler vasıtasıyla TARSİM ve DASK’ın kuruluşu, amacı, poliçe üretimi, prim tahsilatı, prim devri, komisyon elde edilmesi gibi genel mahiyette bilgilere yer verilecek daha sonra ise elde edilen gelirlerin BSMV karşısındaki durumu değerlendirilecektir.
2.Tarsim ve DASK’a İlişkin Genel Bilgiler
2.1. Tarsim’e İlişkin Genel Bilgiler
5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu’nun 1’inci maddesinde kanunun amacı; üreticilerin bu kanunda belirtilen riskler nedeniyle uğrayacağı zararların tazmin edilmesinin temin etmek üzere, tarım sigortaları uygulamasına ilişkin Usul ve esasların belirlenmesi olarak belirtilmiştir.
5363 sayılı kanun ile kanun kapsamındaki risklerin teminat altına alınması, standart sigorta poliçelerinin belirlenmesi, hasar organizasyonları, aktüerya çalışmaları, tazminat ödemelerinin yapılması, reasürans teminatının sağlanması, tarım sigortalarının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve izlenmesi ile diğer teknik hizmetlerin yürütülmesi amacıyla Tarım Sigortaları Havuzu kurulmuştur. Havuzun işletilmesi havuza katılan sigorta şirketlerinin eşit oranda pay sahibi olacağı anonim şirket statüsünde kurulacak Şirket tarafından yürütülecektir. Havuz; kapsama alınan riskler için sigorta, reasürans ve retrosesyon yapmaya yetkilidir. Sigorta şirketleri, bu Kanun kapsamında tarım sigortaları alanında elde ettikleri primin tamamını Havuza devretmekle yükümlüdür. Sigorta şirketlerine Havuza devrettikleri primler için Havuz tarafından tahsil edilen kısmı üzerinden komisyon ödenir. Sigorta şirketleri tarafından Havuza zamanında devredilmeyen primler 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir. Havuz gelirleri her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Sigorta şirketleri, tarım üreticileri ile tarım sigortaları sözleşmelerini kendi adlarına akdeder, prim ile riskin tamamını Havuza devrederler. Sigorta sözleşmeleri, Havuz tarafından belirlenen standart poliçeler üzerinden yapılır. 18.05.2006 tarih ve 26172 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarım Sigortaları Uygulama Yönetmeliği’nin 22’nci maddesine göre ilgili ayda tahsil edilmesi gereken primler Kurul kararları çerçevesinde belirlenen usul ve esaslara göre takip eden ayın en geç 20’nci günü akşamına kadar Havuza devredilmelidir. Belirlenen süre zarfında devredilmeyen primler, öncelikle teminatın nakde çevrilmesi suretiyle Şirket tarafından tahsil edilir. Devredilmeyen primlerin teminatı aşan kısmı, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.
2.2. DASK’a İlişkin Genel Bilgiler
6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu’nun 2/1-ğ bendinde zorunlu deprem sigortası “Binalarda depremin doğrudan neden olduğu maddi zararlar ile deprem nedeniyle ortaya çıkan yangın, infilak, dev dalga (tsunami) ve yer kayması sonucu oluşan maddi zararları teminat altına alan zorunlu sigorta” olarak tanımlanmış ve kanunun 3’üncü maddesinde söz konusu teminatların verilmesi amacıyla Doğal Afet Sigortaları Kurumu’nun kurulduğu belirtilmiştir. Yine kanunun 3’üncü maddesinde kurum ve gelirlerinin her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğu belirtilmiştir.
Kanunun 10’uncu maddesinde zorunlu deprem sigortalarının kapsamı; 23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu kapsamındaki bağımsız bölümler, tapuya kayıtlı ve özel mülkiyete tâbi taşınmazlar üzerinde mesken olarak inşa edilmiş binalar, bu binaların içinde yer alan ve ticarethane, büro ve benzeri amaçlarla kullanılan bağımsız bölümler ile doğal afetler nedeniyle Devlet tarafından yaptırılan veya sağlanan kredi ile yapılan meskenler olarak belirlenmiştir.
Kanunun 7’nci maddesinde kurum tarafından verilecek teminatlara ilişkin şu düzenlemeler yapılmıştır:
“(1) Zorunlu deprem sigortası teminatı münhasıran Kurum tarafından verilir. Bu teminat, risk yönetimi açısından şartların gerekli kılması durumunda ve Bakan tarafından uygun görülmesi hâlinde sigorta şirketleri ile müştereken de verilebilir.
(2) Sigorta şirketlerince teminat verilememesi durumunda deprem, sel, yer kayması, fırtına, dolu, don, çığ düşmesi ve benzeri doğal afetler ile diğer özellik arz eden riskler için kamu yararı açısından gerek görülmesi hâlinde sigortacılık ilkeleri gözetilerek Kurum tarafından sigorta veya reasürans teminatı verilebilir.”
Kanunun 9’uncu maddesinin 1’inci fıkrasında kurum gelirlerinin sigorta ve reasürans primlerinden, reasürans ve retrosesyon işlemlerinden elde edilen komisyonlardan, Kurum varlıklarından sağlanan gelirlerden ve sair gelirlerden oluştuğu; 3’üncü fıkrasında ise sigorta şirketlerine ve diğer aracı kuruluşlara ödenen komisyonlar ile retrosesyon ve reasürans primleri ile reasürans komisyonlarının kurum giderleri arasında arasında olduğu belirtilmiştir.
12.12.2002 tarih ve 24961 sayılı Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarının C.1 bölümünde “Sigorta primi her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır.” hükmü mevcuttur.
- Elde Edilen Komisyonların BSMV Açısından Değerlendirilmesi
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 28’inci maddesinde sigorta şirketlerinin 10/6/1985 tarihli ve 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanununa göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi olduğu; 30’uncu maddesinde banka ve sigorta muameleleri vergisini banka ve bankerlerle sigorta şirketlerinin ödeyeceği ve sigorta aracıları tarafından yapılan sigorta işlemlerinde de verginin mükellefi sigorta şirketleri olduğu belirtilmiş olup 31’inci maddesinde vergi matrahına ilişkin şu düzenlemeler yapılmıştır:
“Banka ve sigorta muameleleri vergisinin matrahı 28 inci maddede yazılı paraların tutarıdır.
Sigorta işlemlerinde verginin matrahı, bu işlem dolayısıyla poliçede yer alan prim tutarıdır. Prim tutarının hesabında, sigorta işlemi dolayısıyla komisyon ve benzeri adlarla sigorta aracılarına yapılan ödemeler indirim konusu yapılamaz.
Vergi matrahından gider ve vergi adı altında indirim yapılamaz. Bu kanunla alınan banka ve sigorta muameleleri vergisi matraha dahil edilmez.”
3.1. TARSİM’e Devredilen Primler Elde Edilen Komisyonlar
Tarım sigortalarının işleyişi tetkik edildiğinde; sigorta şirketi kendi adına sigortalı ile sözleşme yapar ve sigortalıdan prim tahsil eder. Ancak tahsil ettiği primlerin ve risklerin tamamını Havuz’a devreder. Daha sonra Havuz tarafından sigorta şirketine söz konusu sigorta işlemleri için komisyon ödenir. Yani sigorta şirketi burada tamamen aracı konumundadır.
Kanunun 29/1-k bendinde zirai sigortalar nedeniyle “alınan paralar” istisna kılınmıştır. Söz konusu istisna maddesine bakıldığında herhangi bir belirleme veya sınırlama getirmediğinden bu işlemlerden lehe kalan (elde edilen) her türlü para vergiden istisna olacaktır. Dolayısıyla hem poliçe primleri hem de komisyon gelirleri istisna kapsamındadır. Zira Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından prim ve riskin tamamı devredilerek karşılığında TARSİM tarafından sigorta şirketlerine ödenen komisyonların BSMV’den istisna olup olmadığı hakkında verilen 18.11.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.99.16.02-6802/29-153 sayılı özelgede de bu yönde cevap verilmiş olup ilgili bölümü şu şekildedir: “6802 sayılı Kanunun 29’uncu maddesinin (k) bendi uyarınca, biçilmemiş veya toplanmamış her türlü tarım mahsulleri için bu mahsullerin biçilmesinden veya toplanmasından önceki dönemlere ilişkin riskleri teminat altına almak üzere düzenlenen zirai sigorta poliçeleri dolayısıyla sigorta şirketleri tarafından lehe alınan paralar BSMV den istisnadır. Bu kapsama giren zirai sigorta poliçelerinde Havuza devredilen primler nedeniyle sigorta şirketlerine ödenen komisyonlar BSMV’ye tabi değildir.”
3.2. DASK’a Devredilen Primler Elde Edilen Komisyonlar
Çalışmamızın 2.2.’nci bölümünde belirtildiği üzere deprem sigortası belirlenen alanlar için yaptırılması devlet tarafından zorunlu kılınmıştır. Söz konusu sigortaya ilişkin teminat verme, tazminat ödemesi yapma yetki ve sorumluluğu Doğal Afet Sigortaları Kurumu’na aittir. 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu’nun 3’üncü maddesinde kurum ve gelirlerinin her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğu; 12.12.2002 tarih ve 24961 sayılı Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarının C.1 bölümünde sigorta primlerinin her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğu hükümleri mevcuttur.
Kurum ile sözleşme imzalayan sigorta şirketleri kurum adına ve hesabına Zorunlu Deprem Sigortası poliçesi düzenler ve kuruma devrettiği primler karşılığında komisyon geliri elde eder.
Gider Vergileri Kanunu’nun 29’uncu maddesinde zorunlu deprem sigortalarına ilişkin herhangi bir istisna getirilmemiş olup söz konusu primler üzerinden BSMV hesaplanmayacağı zorunlu deprem sigortasının kendi mevzuatında belirtilmiştir. Ancak istisna kılınan sadece kurum ve prim gelirleri olup sigorta şirketlerinin gelirleri ile ilgili bir düzenleme mevcut değildir. Dolayısıyla söz konusu komisyonlar üzerinden BSMV hesaplanması gerekmektedir.
Zira Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından prim ve riskin tamamı devredilerek karşılığında DASK tarafından sigorta şirketlerine ödenen komisyonların BSMV’den istisna olup olmadığı hakkında verilen 18.11.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.99.16.02-6802/29-153 sayılı özelgede de bu yönde cevap verilmiş olup ilgili bölümü şu şekildedir: “587 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 5 inci maddesi uyarınca DASK ın gelirleri her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğundan şirketiniz tarafından DASK adına düzenlenen poliçeler üzerinden tahsil edilerek bu kuruma aktarılan primler BSMV ye tabi değildir. DASK poliçelerinde sigorta şirketlerince esas itibariyle primlerin toplanması ve aktarılması şeklinde bir aracılık hizmeti verilmekte ve bunun karşılığında komisyon alınmakta olup, söz konusu muafiyet hükmü bu hizmet karşılığında alınan komisyonları kapsamamaktadır. Ayrıca, gerek 587 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede ve gerekse 6802 sayılı Kanunda bu komisyonların vergiden istisna edileceğine dair bir düzenleme de bulunmamaktadır. Bu nedenle, şirketiniz tarafından zorunlu deprem sigortası poliçeleri dolayısıyla alınan komisyon bedelleri üzerinden BSMV hesaplanması gerekmektedir.” Diğer taraftan özelgede 587 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye atıfta bulunmuştur. Zira özelge tarihi 18.11.2011 ve 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu tarihi 18.05.2012’dir. 587 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu yürürlüğe girdikten sonra mülga olmuştur. Ancak özelgede atıfta bulunulan hükümler 6305 sayılı Kanun’da da bulunmaktadır.
Kaynakça
- 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu
- 05.2006 tarih ve 26172 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarım Sigortaları Uygulama Yönetmeliği
- 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu
- 12.2002 tarih ve 24961 sayılı Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları
- 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu
- Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı 18.11.2011 Tarih ve B.07.1.GİB.4.99.16.02-6802/29-153 Sayılı Özelge